Belangrijke (broeikas)gassen in de atmosfeer

Ozon
Ozon komt voor zowel in de troposfeer (ruwweg de onderste 10 km van de dampkring) als in de stratosfeer (de laag daarboven). De concentratie van troposferisch ozon, een broeikasgas, is toegenomen en dit draagt bij aan de opwarming van de aarde. De concentratie van stratosferisch ozon is juist afgenomen. Deze afname heeft weinig effect op de temperatuur op het aardoppervlak. Het stratosferisch ozon is echter van groot belang voor het filteren van schadelijke UV-B straling in zonnestraling. Door een te laag ozongehalte neemt de hoeveelheid UV-B straling toe die het aardoppervlak bereikt. Dit kan veel schade toebrengen aan het DNA van de mens. UV-B is de belangrijkste oorzaak van huidkanker.

De afname van stratosferisch ozon wordt veroorzaakt door chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK's). Ozon wordt normaal in de atmosfeer afgebroken tot zuurstof (O2) met behulp van een katalyserende stof. Dit kan OH, NO, Cl of Br zijn. Omdat deze katalysator niet word verbruikt, kan de aanwezigheid van chloor (Cl) of broom (Br) al in zeer lage concentraties een beduidend effect uit oefenen op het ozongehalte. Van nature aanwezig chloor zorgt voor instandhouding van de evenwichtswaarde van ozon in de atmosfeer. Door menselijke activiteiten worden echter veel gehalogeneerde koolwaterstoffen in de lucht gebracht, waardoor dit evenwicht verbroken wordt.

Internationaal zijn maatregelen genomen om de productie van CFK's te beperken. Als de afspraken goed worden nageleefd, zal de ozonlaag zich langzaam herstellen, nadat de hoeveelheid ozonafbrekende stoffen naar verwachting rond de eeuwwisseling een hoogtepunt bereikt heeft. Het broeikaseffect kan echter voor vertraging zorgen. Volgens de theorie van het versterkte broeikaseffect gaat de opwarming van de troposfeer gepaard met een afkoeling van de stratosfeer. Dit kan het herstel van de ozonlaag vertragen.

Chloorbevattende stoffen
koolstoftetrachloride (CCl4) en 1,1,1-trichloorethaan zijn chloorbevattende stoffen die een schadelijk effect hebben op de ozonlaag. 1,1,1-trichloorethaan wordt gebruikt als reinigingsmiddel en als oplosmiddel, koolstoftetrachloride voor het chloreren van organische stoffen, bij de productie van CFK's en als oplosmiddel.

CFK's
Chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK's) werden gebruikt als koelvloeistof, als drijfgas in spuitbussen, als oplosmiddel bij een groot aantal verfproducten. Deze stoffen hebben eveneens een negatief effect op de ozonlaag.

HCFK's
HCFK's onderscheiden zich van de CFK's doordat de koolstofatomen niet volledig bezet zijn met chlooratomen, maar ook waterstof bevatten. Hierdoor is hun effect op de ozonlaag geringer, alhoewel niet onbeduidend. In een aantal toepassingen kunnen zij de CFK's vervangen. Daar zij echter eveneens afbraak van ozon veroorzaken, is dit slechts een tijdelijke oplossing tot wanneer milieuvriendelijke alternatieven worden ontwikkeld.

HCFC en HFC
De WMO ziet ook de schadelijke gassen HCFC en HFC snel toenemen in de atmosfeer. Deze stoffen worden veel gebruikt als vervangers voor de nog schadelijker CFK-gassen uit spuitbussen. De twee vervangers zijn echter ook krachtige broeikasgassen die veel langer in de atmosfeer blijven dan CO2. De WMO heeft meetstations in ruim vijftig landen, waaronder hoog gelegen stations in de Andes en Himalaya en in Nederland in Cabauw, waar het Energieonderzoek Centrum Nederland meet.

Halonen en methylbromide
Halonen worden gebruikt als brandblusmiddel. Methylbromide vindt vnl. toepassingen in de landbouwsector, voor het ontsmetten van bodems, maar ook voor het desinfecteren van silo's, molens, enz. Halonen en methylbromide onderscheiden zich van de CFK's door het feit dat ze broom bevatten. Broom bezit een veel hogere capaciteit dan chloor voor het afbreken van ozon. Men vermoedt dat ongeveer de helft van de broom aanwezig in de atmosfeer van natuurlijke oorsprong is, maar het aandeel van antropogene broom neemt snel toe. Indien men de concentratie van broom in de atmosfeer niet beperkt, dan zal de effectiviteit van de reductie van chlooremissies sterk verminderen.

Koolstofdioxide (CO2)
Koolstofdioxide, CO2 of koolzuurgas is een kleurloos en reukloos gas dat van nature in de atmosfeer voorkomt en speelt een heel belangrijke rol in het klimaat van de aarde. Zonder CO2 was er misschien wel nooit leven ontstaan op aarde.
1896 Er was een theorie over de werking van CO2 op het klimaat.
1912 Het eerste kranten artikel verscheen over stoken van steenkool en opwarming
1930 De klimaatreeks warmt op door de CO2 productie van de mens.
De atmosfeer van de aarde bevat tegenwoordig (2016)ongeveer 401 ppm koolstofdioxide. CO2 + non CO2 ligt op 480ppm onder non CO2 kan men verstaan Methaan. 2010: 390ppm, 1972: 320ppm, 1955: 315ppm, 1750: 275ppm, 10.000 jaar Vc. 265ppm..
Nadat de concentratie duizenden jaren gelijk was gebleven, is het CO2-niveau sinds 1750 met 38% toegenomen, wat voornamelijk wordt veroorzaak door het grootschalige gebruik van fossiele brandstoffen (o.a. motoren), maar ook door ontbossing. De laatste tien jaar (2010)is het CO2-niveau gemiddeld 1,8% per jaar gestegen. De toename van koolstofdioxide speelt een belangrijke rol bij de opwarming van de aarde.
Opmerkelijker is het feit dat ongeveer de helft van alle CO2, die van 1860-1970 uit fossiele brandstoffen is vrijgekomen en in de lucht is gebleven.
Doordat koolstofdioxide infrarode straling absorbeert vermindert het de uitstraling richting de ruimte van zonnewarmte die de aarde bereikt. Dit wordt het broeikaseffect genoemd

De toename van het koolstofdioxidegehalte in de atmosfeer kan leiden tot snellere groei van planten op aarde, hetgeen de veronderstelde effecten van ontbossing weer teniet zou kunnen doen. Een ander effect van de toename van het koolstofdioxidegehalte is, dat de pH-waarde van water dat met de lucht in evenwicht is, daalt. Hierdoor wordt het water zuurder wat invloed op onder andere de waterflora en -fauna kan hebben
Samen blijken oceanen en landplanten tot op heden (2011) in staat ongeveer de helft van de kooldioxide vast te leggen. Die absorptie van kooldioxide in het zeewater zou overigens wel een nieuw risico vormen. Het is een feit dat water door de opname van kooldioxide zuurder wordt.
Dat gebeurt dus ook met de oceanen. Over de exacte gevolgen bestaat nog veel onduidelijkheid.

Duurzame bescherming van oerbos leidt er toe dat ontbossing voor een belangrijk deel wordt voorkomen. Elke hectare die door Oasebos wordt beschermd voorkomt op den duur een uitstoot van ca 200 ton CO2
Voor meer informatie zie: Koolstofdioxide

Methaan (CH4)
Methaan is het één na belangrijkste broeikasgas. Het zorgt voor 18,1% van het proces dat leidt tot opwarming. Sinds 1750 is de hoeveelheid van dit gas in de atmosfeer zelfs met 158% toegenomen. Het methaan komt vrij uit de veehouderij (vooral koeien), rijstplantages en uit natuurlijke bronnen zoals moerassen (wet lands). Tussen 1999 en 2006 was het methaanniveau gestabiliseerd. Maar daarna is het gestegen, vooral omdat noordelijke koude gebieden opwarmden.

Waterdamp
Waterdamp speelt een grote rol in de klimaatopwarming. Hoe hoger de temperatuur, des te meer waterdamp er in de atmosfeer zit. Dit versterkt de opwarming door het primaire broeikaseffect van CO2 met ongeveer een factor twee.

09/11/2010: Meer broeikasgas door biobrandstof.
Een Europese richtlijn om gebruik van biobrandstoffen te stimuleren, dreigt te leiden tot vernietiging van regenwoud en daardoor tot de extra uitstoot van het broeikasgas C02. Dat stelt Greenpeace naar aanleiding van een rapport dat gisteren is gepresenteerd in Brussel. De milieuorganisatie roept op om de regelgeving aan te passen.

22/11/2010:
De daling van de uitstoot van koolstofdioxide (CO2) was in 2009 minder spectaculair dan wetenschappers aanvankelijk dachten. De uitstoot daalde vorig jaar wereldwijd met 1,3 procent in vergelijking met 2008.
Dat blijkt uit een onderzoek dat maandag wordt gepubliceerd in het gezaghebbende wetenschappelijke tijdschrift Nature Geoscience. Pep Canadell, een van de schrijvers van het rapport, zei dat wetenschappers in verband met de financiële en economische crisis een grotere CO2-reductie hadden verwacht. In tal van geïndustrialiseerde landen is de uitstoot van koolstofdioxide vorig jaar aanzienlijk afgenomen. De daling in de Verenigde Staten was 6,9 procent. In Groot-Brittannië bedroeg die 8,6 procent. In de opkomende economieën nam de CO2-uitstoot echter toe. In China was de stijging 8 procent.
Bron: Trouw

01/06/2011:
De uitstoot van het broeikasgas koolstofdioxide (CO,) is vorig jaar weer tot recordhoogte gestegen. Dat meld de het Internationaal Energieagentschap (lEA) gisteren.
Na een dipje in 2009 door de wereldwijde financiële crisis, is de uitstoot vorig jaar toegenomen tot 30,6 gigaton. Dat is 5 procent meer dan het vorige record in 200S, aldus het lEA.
Door de toename lijkt de hoop vervlogen dat de aarde de komende jaren niet meer opwarmt dan 2 graden Celsius. Dat is afgesproken op de VN-klimaattop, die in december werd gehouden in het Mexicaanse CancUn. Probleem is echter dat niet is overeengekomen hoe meer dan 190 betrokken landen dat gaan bereiken.
Eurocommissaris Connie Hedegaard (Klimaatbeleid) reageerde bezorgd op de cijfers."Je vraagt je af hoeveel zorgwekkende cijfers de wereld nog nodig heeft", aldus Hedegaard. Zij dringt aan op meer actie. Daarover zal begin juni gesproken worden op een tussentijdse top van het VN-klimaatbureau UNFCCC in de Duitse stad Bonn.
Om te voorkomen dat de aarde te warm wordt, moet tot 2020 jaarlijks niet meer dan 32 gigaton aan zogeheten energiegerelateerde uitstoot worden geproduceerd.
De verwachting is echter dat de uitstoot de komende jaren verder zal stijgen, onder meer door de groei van China en India.
Die landen hebben respectievelijk 5,8 ton en 1,5 ton broeikasgas per hoofd van de bevolking uitgestoten in 2010. In de geïndustrialiseerde landen, waaronder Europa en de Verenigde Staten wordt per persoon nog aanzienlijk meer verbruikt: 10 ton. Door de enorme inwoneraantallen van China en India stijgt de uitstoot daar echter harder.
Experts hebben uitgerekend dat de wereld een opwarming van 2 graden Celsius nog aan kan. Daarna zijn de gevolgen onvoorspelbaar. De kenners houden onder meer rekening met een stijging van de zeespiegel, langere periodes van droogte en zwaardere regenval.
Bron: tctubantia

18/07/2012
In 2011 is de wereldwijde uitstoot van koolstofdioxide (CO2) ten opzichte van 2010 met 3% toegenomen tot een recordhoogte van 34 miljard ton. In China nam de gemiddelde CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking met 9 procent toe tot 7,2 ton CO2/inwoner. Die uitstoot is van dezelfde orde van grootte als die in geïndustrialiseerde landen. In de Europese Unie was de CO2-emissie per inwoner in 2011 gelijk aan 7,5 ton. De Verenigde Staten had in 2011 met 17,3 ton per inwoner nog steeds één van de hoogste waarden.
In 2008 was er sprake van een daling, er was een scherpe stijging van 5% in 2010
Sinds 2002 is de economische groei van China toegenomen van 4% tot 11% per jaar. De CO2-uitstoot is ten opzichte van 2002 met 150% toegenomen. In India was de toename in die periode 75%.

11/09/2014
De hoeveelheid koolstofdioxide in de lucht brak in 2013 maar liefst twee records. Niet alleen bereikte de CO2-concentratie een recordhoogte, ook de het tempo waarmee het CO2-gehalte toenam was ongekend snel.
De concentratie CO2 in de atmosfeer groeide de afgelopen dertig jaar nooit zo snel als in 2013, en bereikte daarmee bovendien de hoogste waarde sinds mensenheugenis. Dit blijkt uit het nieuwste rapport van de WMO (World Meteorological Organization), dat afgelopen dinsdag uitkwam. Ook andere broeikasgassen zoals methaan en N2O namen toe, maar hierbij was de snelheid ongeveer hetzelfde als in voorgaande jaren. De toename van deze gassen heeft tussen 1990 en 2013 gezorgd voor extra opwarming van de aarde.

Er zit nu 42% meer CO2 in de lucht dan in 1750, voor de (tweede) industriële revolutie begon, zo blijkt uit een vergelijking van de directe waarnemingen van het WMO met waarden uit vroeger tijden zoals die gemeten zijn in ijskernen. De internationale afspraak om de opwarming van de aarde gemeten van het begin van deze industriële revolutie tot het einde van deze eeuw onder de twee graden Celcius te houden, lijkt hiermee moeilijker na te komen dan ooit. Hoeveel de aarde ten gevolge van de koolstofdioxide-deken op zal warmen is weliswaar moeilijk te voorspellen, maar voor een scenario waarbij de uitstoot zo doorgaat als nu komen de meeste projecties uit op 2,5 tot 5,5 graden.

De verhoogde CO2-uitstoot wordt voor een groot deel veroorzaakt door opkomende economieën, zoals China, India en Brazilië. De geschatte hoeveelheid kooldioxide die de mens het afgelopen jaar de lucht in pompte is echter niet genoeg te om de totale toename te verklaren. Mogelijkerwijs hebben de bodem, de bossen, de rivieren en de oceanen minder CO2 uit de lucht opgenomen dan anders, schrijft de WMO. Normaal gesproken wordt zo´n 55% van de uitgestoten CO2 opgenomen door de natuur – waarvan ongeveer de helft door de oceanen. De vrees bestaat echter dat de bodems en oceanen op een gegeven moment verzadigd raken, en de opnamecapaciteit daardoor zal dalen. Sommige wetenschappers zijn bang dat dat moment nu is aangebroken.
Maar dat hoeft niet zo te zijn. Er zit ook een jaarlijkse natuurlijke variatie in de absorptie van CO2 door de natuur. De opname was in 2011 bijvoorbeeld juist extreem hoog. De variaties hebben onder andere te maken met het aantal bosbranden, en met de weersomstandigheden die plantengroei stimuleren of het rottingsproces van dode bomen juist bevorderen. Bosbranden en rotting zijn een bron van CO2, levende planten fungeren als koolstofdioxidespons. In 1998 was de snelheid waarmee de CO2 de lucht in ging bijna net zo hoog als nu, hetgeen toen verklaard kon worden door het weerverschijnsel El Niño. Dit veroorzaakt door verdroging en hoge temperaturen vaak extra veel bosbranden. Het jaar 2013 was echter helemaal geen El Niño-jaar.

Misschien zien we wel een reactie op het opname-record van 2011. Veel CO2 werd dat jaar waarschijnlijk opgeslagen in de savannes, waar het toen extreem veel regende. De koolstofcyclus gaat in savannes behoorlijk snel, dus is het logisch aan te nemen dat de in 2011 opgeslagen koolstof er de jaren erna weer uitkomt, zeker als het even wat minder nat is. Er zullen vast beter onderbouwde hypotheses opduiken in de literatuur, de komende jaren.

09/11/2015
De omvang van de broeikasgassen in de atmosfeer heeft in 2014 opnieuw een recordhoogte bereikt. Dat meldt de meteorologische organisatie van de VN, de WMO (World Meteorological Organisation), maandag in haar jaarrapport. WMO-chef Michel Jarraud betreurt het dat ieder jaar de concentraties broeikasgassen nieuwe recordhoogten bereiken, terwijl elk jaar wordt beklemtoond dat er echt geen tijd meer te verliezen is. Om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen moet er volgens het rapport nu echt iets gebeuren. Alleen dan kan de stijging van de temperatuur tot redelijke niveaus beperkt blijven.

Medio volgende maand moeten in Parijs tijdens de 21e VN-klimaatconferentie knopen worden doorgehakt. Staatshoofden en regeringsleiders buigen zich dan over het terugdringen van de uitstoot in de hoop met een gezamenlijke inzet de stijging van de temperatuur deze eeuw te beperken tot maximaal 2,7 graden.

2016
Het wereld CO2 gemiddelde van 400 ppm is dit jaar bereikt.
De laatste 400ppm grens ligt in het Plioceen (3 miljoen jaar geleden) maar niet vergelijkbaar is de snelheid van stijging. De Arctische temperaturen waren toen zo’n 10-14 graden hoger en wereldwijd was het 3 -4 graden warmer en lag de zeespiegel 5 – 40m hoger. Wij kunnen dus nog wat verwachten..
Meer informatie over CO2 toename kunt u ook terug vinden in
www.weerstationhaaksbergen.nl/weather/in...ie16/Bericht387.html
en
www.weerstationhaaksbergen.nl/weather/in...ie16/Bericht456.html

25/11/2010: De concentratie broeikasgassen in de atmosfeer heeft het hoogste peil bereikt sinds het begin van de industrialisering, meldde de Wereld Metereologische Organisatie (WMO) woensdag.
Volgens de VN-instantie is de concentratie aan CO2 en methaan in 2009 toegenomen, ondanks de teruggang van de economie. Toenemende hoeveelheden broeikasgassen in de atmosfeer zorgen voor steeds hogere temperaturen op aarde en andere klimaatveranderingen. "De concentratie zou nog hoger zijn geweest zonder de internationale actie om die te beperken", zei Michel Jarraud, secretaris-generaal van de Wereld Meteorologische Organisatie. Door de opwarming van moerassen en de noordelijke bevroren gebieden (permafrost) dreigen die meer methaan te gaan uitstoten. "Een grote zorg."

24/12/2010
Het belangrijke broeikasgas methaan draagt voor 20% bij aan het broeikaseffect. Een deel daarvan komt uit meren. Maarten van Hardenbroek ontdekte dat methaan in Siberische meren vooral vrijkomt gedurende warme perioden in het verleden. Dit is bovenal van belang omdat Arctische gebieden sneller reageren op de opwarming van de huidige aarde.
De toendra’s in Siberië warmen op. Extra snel zelfs ten opzichte van andere gebieden op aarde. Er ontstaan dan ook meer en grotere meren. Dat is geen verrassing; wel dat deze meren veel van het broeikasgas methaan uitstoten.

Veel minder bekend dan koolstofdioxide (CO2) is het broeikasgas methaan (CH4). Dit is deels zo omdat er niet veel van dit gas in de atmosfeer te vinden is (ca 1,8 deeltjes per miljoen tegenover ca. 390 deeltjes CO2 per miljoen). Niettemin is dit gas 20-25 maal effectiever dan CO2 en veroorzaakt ca. 20% van het huidige broeikaseffect. Een niet te onderschatten gas dus.

Eén bron van methaan zijn meren die tot 16% bijdragen aan de natuurlijke methaanuitstoot. Het methaan komt vrij bij het rottingsproces van planten op de bodem van meren. Is het meer niet meer bevroren, dan kan het gas ontsnappen naar de atmosfeer en als broeikasgas acteren. Om een idee te geven hoeveel meren er al op het noordelijk halfrond zijn: één miljoen vierkante kilometer (bijna 25 keer het oppervlak van Nederland).

15/02/2011
Planten hebben zich de afgelopen anderhalve eeuw aangepast aan de stijgende concentratie CO2 in de lucht en blijven dat ook doen. Tot die conclusie zijn onderzoekers van de Universiteit Utrecht en de Universiteit van India in de VS gekomen. De resultaten van het onderzoek staan in Proceedings of the National Academy of Sciens.

22/11/2011
De hoeveelheid zogenoemde broeikasgassen in de dampkring is vorig jaar gestegen tot een recordniveau. Dat blijkt uit een gisteren gepubliceerde studie van de Wereld Meteorologische Organisatie, de tak van de Verenigde Naties die zich bezighoudt met weer en klimaat. Onderzoekers telden 389 CO2-moleculen op elke miljoen deeltjes in de lucht. Nog nooit was zo veel kooldioxide gemeten.

26/10/2022
Broeikasgassen in de lucht bereiken nieuw record: 'De tijd dringt'
Koolstofdioxide (CO2), methaan en lachgas: nooit eerder hing er zo veel van in de lucht. Bij de meting van de drie belangrijkste broeikasgassen werden afgelopen jaar records verbroken. De Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) noemt het 'weer een andere onheilspellende waarschuwing voor klimaatverandering'.
Onderzoekers van het WMO maken ieder jaar een bulletin over broeikasgassen, het Greenhouse Gas Bulletin. Op meer dan honderd plekken over de hele wereld meten ze al bijna veertig jaar de concentraties van de belangrijkste broeikasgassen in de lucht, en die resultaten schrijven ze sinds 2006 op in het bulletin.

Afgelopen meting ontdekten ze onder meer 'een dramatische stijging van de methaanconcentratie in de lucht'. Deze stijging was groter dan tijdens alle andere metingen. Het is onduidelijk wat de oorzaak is achter de toename. "Het lijkt een gevolg te zijn van zowel biologische als door de mens veroorzaakte processen".

Een voorbeeld van een biologisch proces is bijvoorbeeld als moerassen of rijstvelden warmer worden. Dan breekt het organische materiaal sneller af en dit kan leiden tot methaanuitstoot.

Ook het CO2-gehalte meer toe dan normaal en ook lachgas werd meer in de lucht gemeten.

De verwachting is dat de stijging in 2022 wereldwijd doorzet. WMO-chef Petteri Taalas benadrukt de noodzaak om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen 'en te voorkomen dat de temperatuur op aarde in de toekomst nog verder stijgt'. De aanhoudende stijging toont volgens hem aan 'dat we de verkeerde kant op gaan'. "De tijd dringt", zei hij.

Volgens de WMO zijn ambitieuzere doelen nodig om de afspraken in het Klimaatakkoord van Parijs na te komen. Daarin hebben wereldleiders afgesproken om zich in te spannen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen zodat de aarde niet meer opwarmt dan 2 graden – en bij voorkeur niet meer dan 1,5 graad Celsius – ten opzichte van het pre-industriële tijdperk. Gemiddeld is de temperatuur op aarde nu 1,1 graad hoger dan vóór de industrialisatie.

16/07/2011
Kort geleden werd een andere onverwachte ontdekking openbaar gemaakt; ditmaal uit ons eigen land. In het waterrijke plassengebied west van Hilversum. Onderzoekers van het Nederlands Instituut voor Ecologie stelden vast dat er vanuit een van die plassen veel meer methaan in de lucht komt wanneer het riet er is afgegraasd door grauwe ganzen. Eetlust van watervogels versterkt de methaanemissie.

Dat de methaanconcentratie sinds de industriële revolutie zo sterk is gestegen, duidt er op dat er door menselijke activiteiten veel methaan in de atmosfeer komt. In grote lijnen zijn de volgende bronnen aan te wijzen:
- winning en raffinage van aardolie. Daarbij komt ook methaan (aardgas) vrij en dat wordt slechts voor een deel afgevangen of verbrandt.
- vuilstortplaatsen en andere locaties waar organisch materiaal anaeroob (zonder zuurstof) wordt afgebroken.
- Runderen en andere herkauwers boeren methaan uit dat is gevormd door de bacteriële voorvertering in de pens.
- Als bij het verbouwen van rijst akkers onder water worden gezet, ontstaat er onder water methaan, dat opborrelt of via de rijstplant in de atmosfeer terechtkomt.
Bron: Weerspiegel

28 mei 2011
Zure regen is niet alleen iets uit de vorige eeuw. Hoewel de problematiek veel minder heftig is dan destijds, bestaat het nog steeds. Er zijn dan ook allerlei maatregelen genomen, veelal in Europees verband, die de uitstoot van verzurende stoffen aan banden hebben gelegd. Zo is de uitstoot van zwaveldioxide in dertig jaar tijd met negentig procent gedaald.
Het was angstaanjagend nieuws toen langzaam maar zeker het fenomeen zure regen bekend raakte. De ontdekking ervan begon in de jaren 60 van de vorige eeuw in Scandinavië. In die prachtige ongerepte meren legden tienduizenden vissen plots het loodje en ook de visetende vogels kwamen in groten getale om. Daarna volgden de alarmerende berichten van naaldbossen die zonder naalden zaten, de Belgische Ardennen waar het binnenkort slechts een heuvelland zonder bomen zou zijn en uiteindelijk kwamen ook vanuit eigen land onheilspellende artikelen van de grond. Krantenkoppen als ‘Zure regen, kwaadaardige bedreiging van ons welzijn’; ‘Zure regen, de georganiseerde vernietiging’ en ‘We staan voor een ecologisch Hirosjima’. Dat was slikken als je de krant open sloeg. En, het noopte tot actie.
De Zweedse wetenschapper Svante Odén was ooit de eerste die sprak over verzuring, oktober 1967. Dat ging toen over de verzuring van de meren, die hij onder andere toeschreef aan neerslag die zuur was. Hij was het ook die al snel veronderstelde dat luchtverontreiniging in de atmosfeer blijkbaar grote afstanden kon afleggen, want ook in gebieden zonder luchtverontreiniging viel zure regen. Wat dat betreft was het natuurlijk extra ‘zuur’, dat uiteindelijk bleek dat 90 procent van de luchtverontreinigende stoffen in Noorwegen, Zweden en Finland uit het buitenland afkomstig waren.

Wat is zure regen
Het gaat hier om zure neerslag, dus zowel in de vorm van regen als ook sneeuw, hagel en zelfs mist of dauw. Dit heet ook wel natte depositie. Bij droge depositie gaat het om stoffen die als minuscuul kleine deeltjes of als gassen neerslaan. Gemiddeld heeft regen een pH (zuurgraad) van ongeveer 6, zure regen heeft vaak een pH van 4 en is dus een stuk zuurder. Die verhoogde zuurgraad komt doordat het water bindt met zwavel- en stikstofoxiden in de lucht en zich omvormt tot zwavelzuur of salpeterzuur.
De grote veroorzakers van zure regen zijn dan ook de activiteiten waarmee veel zwaveldioxide en stikstofoxide in de lucht worden gebracht. Dat gebeurt via fabrieksschoorstenen van bruinkoolcentrales, olieraffinaderijen en andere zware industrie. Maar ook de intensieve veeteelt (ammoniak), luchtvaart en het verkeer brengen verzurende stoffen in de atmosfeer.

Wat doet zure regen
Zure regen verstoort het natuurlijke evenwicht. Bij bomen en planten wordt de beschermlaag aangetast. Zo tast het zuur de huidmondjes aan en de beschermende waslaag van bladeren en naalden. Uitdroging ligt dan op de loer. Ook kan druipende regen langs de schors gaten en scheuren veroorzaken waardoor schimmels vrij spel krijgen. Toen de bossen in Duitsland onder de loep werden genomen, sprak men zelfs van het ‘grosse waldsterben’, zoveel uitgedroogde en ontnaalde bomen stonden er.
Een bodem kan ook verzuren. Vooral zandgronden zijn er, door hun gebrek aan kalk, gevoelig voor. Als gevolg verdwijnen bepaalde soorten, terwijl andere soorten het juist weer beter gaan doen. Om gronden beter bestand te maken tegen zure regen zijn er ook pogingen gedaan om er kalk over te strooien en zodoende de effecten te verminderen. Door het kalk wordt de zuurheid geneutraliseerd. Maar dat kun je niet oneindig doen en het heeft als bij-effect dat de soortenrijkdom verandert.
Zuur in de bodem heeft ook nog een vermestende werking en zorgt ervoor dat giftige metalen (aluminium, cadmium, lood en koper) niet langer aan andere stoffen gebonden blijven en dus ook in het water terecht komen De meeste vissen in die vervuilde meren van Zweden stierven aan vergiftiging door aluminium uit de bodem, dat door de zure regen was opgelost.
Ook gebouwen kunnen te lijden hebben onder de zure depositie. Vooral kalkhoudend gesteente gaat vrij snel een reactie aan met de zure regen en er ontstaan deuken en gaten. Heel wat monumentale panden in Europa zien er van dichtbij uit als gatenkaas. Ook is het zo dat zure regen tot snellere roest van metaal leidt.

Het komt vaak van ver
Zure regen valt niet noodzakelijk neer op de plaats waar het veroorzaakt wordt. Door de wind worden giftige stoffen over een groot gebied in de atmosfeer verspreid, en vaak komen ze terecht op grote afstand van de vervuiler. Meer dan de helft van de 12 miljoen ton zuren die in de jaren 90 in het oosten van Canada neersloegen, waren afkomstig uit de Verenigde Staten. Ze worden door de zuidwestenwinden naar het oosten gevoerd. Ook in Europa zien we dat verschijnsel. De meeste zure regen die in Noorwegen en Zweden neervalt, komt vanuit Groot-Brittannië, waar voor de opwekking van elektriciteit nog op uitgebreide schaal steenkool wordt gebruikt. Hoe ‘zuur’ kan het zijn, dat jouw eigen ongerepte natuur, toch heel veel schade oploopt door vervuiling van buitenaf…..
Daar luchtvervuiling zich niet houdt aan landsgrenzen, was een gezamenlijke aanpak van het milieuprobleem zure regen dus vereist. En dat is ook gebeurd.

Maatregelen
Aangezien onderzoek heeft bevestigd dat overmatige verzurende depositie leidt tot de aantasting van natuurlijke ecosystemen, zijn tal van acties ondernomen. Die maatregelen begonnen in de jaren 80 en 90. Zo is de uitstoot van ammoniak toen flink aan banden gelegd door het uitrijden van mest grotendeels te verbieden. De mest moet nu al sinds jaar en dag direct geïnjecteerd worden, waardoor er minder ammoniak direct de lucht in verdwijnt. Het probleem is daarmee overigens niet geheel verdwenen, want vermesting van de bodem blijft bij deze injecties natuurlijk aanwezig en ook uitspoeling van de verzurende en vermestende stoffen naar het grond- en oppervlaktewater gaan door.
De Europese Commissie heeft veel maatregelen aan de zware industrieën opgelegd voor wat betreft uitstoot van zwaveldioxide. Toen de muur viel en de landen van Oost-Europa bij de Europese Unie kwamen, kon op nog grotere schaal de aanpak van luchtvervuiling gestalte krijgen. Het ging dan vaak om rookgasontzwavelingsinstallaties. Voor het autoverkeer werd de driewegkatalysator verplicht die een forse emissie-reductie opleverde van stikstofoxiden in West-Europa. Jammer alleen dat de daling teniet werd gedaan door de forse volumegroei van het verkeer.
Europa stelde zich eind vorige eeuw diverse reductiedoelen aangaande de uitstoot van verzurende stoffen. Deze waren echter moeilijk haalbaar en werden versoepeld. Men weet nu ook al dat de huidige doelstellingen voor verzurende en vermestende depositie niet zullen worden gehaald.
Kortom; maatregelen tegen verzuring zijn zeker terecht geweest. Het is bovendien duidelijk geworden dat het probleem van de zure regen niet alleen staat en nog steeds niet is opgelost. De verzuring gaat nog door, zij het in een lager tempo dan voorheen. De doemscenario's van destijds, zoals het grote afsterven van alle bossen, zijn gelukkig niet uitgekomen!
Bron: Meteo Consult